Σημαίνει ὁ Θεός, σημαίνει ἡ γῆς, σημαίνουν τὰ ἐπουράνια,
σημαίνει κι ἡ Ἁγιά-Σοφιά, τὸ μέγα μοναστήρι,
μὲ τετρακόσια σήμαντρα κι ἑξήντα δυὸ καμπάνες,
κάθε καμπάνα καὶ παπᾶς, κάθε παπᾶς καὶ διάκος.
Ψάλλει ζερβὰ ὁ βασιλιάς, δεξιὰ ὁ πατριάρχης,
κι ἀπ᾿ τὴν πολλὴ τὴν ψαλμουδιὰ ἐσειόντανε οἱ κολόνες.
Νὰ μποῦνε στὸ χερουβικὸ καὶ νά ῾βγει ὁ βασιλέας,
φωνὴ τοὺς ἦρθε ἐξ οὐρανοῦ κι ἀπ᾿ ἀρχαγγέλου στόμα:
«Πάψετε τὸ χερουβικὸ κι ἂς χαμηλώσουν τ᾿ Ἅγια,
παπάδες πᾶρτε τὰ ἱερὰ καὶ σεῖς κεριὰ σβηστῆτε,
γιατί ῾ναι θέλημα Θεοῦ ἡ Πόλη νὰ τουρκέψει.
Μόν᾿ στεῖλτε λόγο στὴ Φραγκιά, νὰ ῾ρθοῦν τρία καράβια,
τό ῾να νὰ πάρει τὸ σταυρὸ καὶ τ᾿ ἄλλο τὸ βαγγέλιο,
τὸ τρίτο τὸ καλύτερο, τὴν ἅγια Τράπεζά μας,
μὴ μᾶς τὴν πάρουν τὰ σκυλιὰ καὶ μᾶς τὴ μαγαρίσουν».
Ἡ Δέσποινα ταράχτηκε καὶ δάκρυσαν οἱ εἰκόνες.
«Σώπασε κυρὰ Δέσποινα, καὶ μὴ πολυδακρύζῃς,
πάλι μὲ χρόνους, μὲ καιρούς, πάλι δικά μας θά ῾ναι1».
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης αποτέλεσε ένα από τα γεγονότα-ορόσημα της Παγκόσμιας Ιστορίας τα οποία σηματοδοτούσαν την μετάβαση από τη μεσαιωνική εποχή έως τους νεώτερους χρόνους. Η πρόσληψη και ενσωμάτωση της Άλωσης από την διεθνή και νεοελληνική ιστοριογραφία, ακολουθεί την ενσωμάτωση του Βυζαντίου και της Βυζαντινής ιστορικής περιόδου.
Οι προϋποθέσεις αφομοίωσής της ήταν μεταξύ άλλων, η θρησκευτική της σημασία, κάτι που έβρισκε υποδοχές στην λαϊκή κουλτούρα και η δημιουργία ενός συμβόλου στα πλαίσια της συγκρότησης Εθνικής ιδεολογίας. Έτσι, τα ιστορικά γεγονότα γίνονται αντιληπτά από τους αναγνώστες, κυρίως ως η πτώση της βασιλείας των Ορθοδόξων, δεδομένου ότι η Κωνσταντινούπολη αποτελούσε το πιο σημαντικό κέντρο της Ανατολής και επομένως κεντρικό σημείο στα πλαίσια της υλοποίησης της Μεγάλης Ιδέας2.
O Σπυρίδων Ζαμπέλιος στην εκτεταμένη εισαγωγή του στο έργο του Άσματα Δημοτικά της Ελλάδος, δεν επικεντρώνεται στους εσωτερικούς παράγοντες παρακμής της αυτοκρατορίας, αλλά στην άπληστη καθολική Δύση, η οποία από το 1204 συνέβαλε στην παρακμή της αυτοκρατορίας. Τελικά η Θεία Πρόνοια επέλεξε τον Οθωμανό κατακτητή ώστε να σωθεί από τους Καθολικούς δυνάστες. Σε αυτό το σημείο συμφωνεί και ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, χωρίς όμως να υιοθετεί και τη φιλοσοφική θεώρηση του Ζαμπέλιου2.
Από την άλλη μεριά, ο David Nicholas, στο πόνημα του ’’Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού κόσμου – Κοινωνία, διακυβέρνηση και σκέψη στην Ευρώπη 312 – 1500’’, στο κεφάλαιο που αναφέρεται στους Οθωμανούς Τούρκους, επισημαίνει μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα:
’’…Οι εμφύλιες διαμάχες της δυναστείας των Παλαιολόγων, μετά τον θάνατο του Ανδρόνικου Γ’ το 1341, εξασθένισαν τους Έλληνες. Συχνά οι Βυζαντινοί ηγεμόνες χρησιμοποιούσαν ως τέχνασμα την υπόσχεση της ένωσης με τη Ρωμαϊκή Εκκλησία για να εξασφαλίσουν στρατιωτική βοήθεια από τη Δύση. Ταυτόχρονα όμως ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης παρότρυνε τους ορθόδοξους χριστιανούς να μη δεχτούν μια τέτοια συναλλαγή, γι’ αυτό και τα σχέδια αυτά ναυαγούσαν.
Η επέκταση των Οθωμανών προς τα δυτικά, αναχαιτίστηκε προσωρινά όχι από τους Ευρωπαίους, αλλά από τον Μογγόλο Ταμερλάνο, που με τις κατακτήσεις του ανασύστησε την αυτοκρατορία του Τζέγκινς Χάν. Ο Ταμερλάνος πέθανε το 1405, με αποτέλεσμα η αυτοκρατορία του να σβήσει και η απειλή των Τούρκων να εμφανιστεί ξανά.
Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιωάννης Η’ (1425-1448), προσπάθησε εκ’ νέου να εξασφαλίσει την υποστήριξη των Δυτικών. Σε αντάλλαγμα για τη δυτική στρατιωτική βοήθεια, συμφώνησε στην ένωση των δύο Εκκλησιών, η οποία και εορτάστηκε στον καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας από το συμβούλιο της πόλης με μια λειτουργία στα ελληνικά και τα λατινικά. Και πάλι όμως, ο μοναδικός αντίκτυπος αυτής της κίνησης ήταν να προκληθούν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη και τη Ρωσία. Το αποτέλεσμα δεν άργησε να έρθει. Στις 29 Μαΐου 1453, οι Τούρκοι κατέλαβαν τελικά την Κωνσταντινούπολη.3’’
Αν θα θέλαμε να αναφέρουμε τα σημαντικότερα αίτια της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, θα μπορούσαμε να σταθούμε επιγραμματικά στα εξής:
«Κύριε! Διασκορπιστήκαμε παντού. Γελοιοποιηθήκαμε όχι μόνο στα μάτια των γειτόνων μας αλλά και όλων των ανθρώπων. Μας κοροϊδεύουν και μας χλευάζουν όλοι γύρω μας. Γίναμε παράδειγμα συμφοράς στην ανθρώπινη ζωή. Κύριε, γιατί τα επέτρεψες αυτά σε μας; Γιατί ο θυμός σου μας κατέκαυσε;… Είμαστε διεφθαρμένοι και σιχαμεροί σε ό,τι κάνουμε. Δανείζαμε χρήματα με τόκο και παίρναμε δωροδοκίες από αθώους ανθρώπους. Αποστραφήκαμε τη δικαιοσύνη και τον έλεγχο. Οι ζυγαριές μας ήταν άνισες. Τα χρήματά μας ήταν παράνομα»
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η Κωνσταντινούπολη δεν αλώθηκε ούτε από την στρατιωτική δύναμη του Μεχμέτ του Β΄ του Πορθητή, ούτε από το ανώτερο πυροβολικό του, ούτε από το άνοιγμα της Κερκόπορτας από τους ανθενωτικούς ιερωμένους, ούτε από την προδοσία των Δυτικών που δεν ενίσχυσαν τον Αυτοκράτορα.
Η άλωση της Πόλης προήλθε από την κοινωνική αναρχία και αποσάθρωση, την κοινωνική διαφθορά και ανισότητα. Την εξαθλίωση του δημόσιου βίου, την ανάρρηση σε δημόσια αξιώματα φαύλων και φιλήδονων ανθρώπων, την διαφθορά των Αξιωματούχων, την θρησκοληψία του Κλήρου, την ηττοπάθεια των Αρχόντων…5.
Βιβλιογραφία